Tadic niet meer de baas bij Ajax

Dusan Tadic probeerde na de 1-4 overwinning van Ajax op Excelsior zijn opluchting te verbergen. Niet de eerste overwinning in zeven Eredivisie-wedstrijden, zijn doelpunt, zijn assist of het spel dat weer deed denken aan de grote Dusan Tadic waar Erik ten Hag het over had. Tadic is niet meer de baas bij Ajax; hij heeft weer een trainer waar hij, als speler van zijn favoriete club, wel naar op móét kijken.

Dusan Tadic wilde het eigenlijk niet meer hebben over het verleden, maar moest toch even terugkijken na de overwinning van Ajax op Excelsior. De Servische aanvoerder stond ook onder John Heitinga niet op zijn favoriete plek op de linkerflank, maar werd door de interim-trainer van de Amsterdammers in het centrum van de aanval geposteerd.

Daarmee brak Heitinga meteen met het stokpaardje van Schreuder, dat met Kudus in de spits een aantal wedstrijden voor spektakel, maar vooral voor frustratie zorgde. Niet alleen bij de fans en in de bestuurskamer, maar ook in de spelersgroep. Een paar dagen na het vertrek van Schreuder stond er een heel ander Ajax in het veld. Een waar Tadic weer, zoals onder Ten Hag, de voetballende leider binnen de lijnen was.

Dusan Tadic en de grote Johnny Heitinga

Er ging een jaar of tien geleden een filmpje rond over het internet. Nederland speelde het EK in Portugal en John Heitinga zat bij de selectie. Verschillende spelers werden in beeld gebracht en een ingesproken voice-over maakte grappen.

Heitinga kijkt met een zaagselblik naar de lege tribunes en hoort – volgens de voice-over – steeds ‘Je naam is Johnny Heitinga’ in zijn oortjes. Deze karikatuur van die ‘ik zie water branden’-blik  van de voormalig verdediger Ajax, Atlético Madrid, Everton, Fulham en Hertha BSC klonk door in zijn tijd als analist. Die simpele doch doeltreffende antwoorden zijn na de wedstrijd een stuk meer verhelderend dan zijn stof in de studio.

Dat kan te maken hebben met de manier waarop Alfred Schreuder de theorie achter zijn in de praktijk achterhaalde keuzes uitlegde. Dat moet nogal een verschil zijn geweest tijdens de wedstrijdbesprekingen.

Waar Schreuder in zijn hoofd talloze doelpunten maakte uit tikkie-takka-aanvallen over veel schijven, met kort spel en veel tempo-wisselingen, bleek dat in de praktijk niet uitvoerbaar met het spelersmateriaal dat hij tot zijn beschikking had – met andere woorden: hetgeen wat Schreuder en Koeman de kop kostte in Barcelona, ligt eigenlijk ook onder het steeds minder wordende veldspel onder Schreuder.

Het Heitinga-effect is natuurlijk nog niet te meten na één wedstrijd. De manier waarop de spelers in het veld stonden, met elkaar omgingen en ondanks een steeds grotere voorsprong de concentratie bleven behouden, wijst wel op één simpele aanpassing: in plaats van een lange wedstrijdbespreking, het over-analyseren van bepaalde situaties en daar verbeterpunten uit halen, had Heitinga weinig woorden of analyses nodig om de Ajax-spelers te wijzen op hun plicht.

Een (onzekere en) onder druk staande trainer valt dan terug op excuses en verklaringen waarom de theoretische keuzes niet lekker uitpakten in de praktijk. Voor de ras-Ajacied Heitinga gold maar één ding: Ajax staat vijfde, heeft zeven wedstrijden niet gewonnen en nu de trainer weg is, zijn alleen de spelers daar nog verantwoordelijk voor. Dat Tadic zich tijdens de eerste seizoenshelft letterlijk als assistent-trainer van Schreuder opgooide (door aan de zijlijn te staan coachen, red.) is een groot contrast met de man die na de wedstrijd tegen Excelsior de pers te woord stond en bijna verlegen weg keek toen het over de samenwerking met de grote Johnny Heitinga ging.

Toch al belangrijke tactische aanpassingen

Dat Heitinga veel beter op z’n plek is in een trainingspak dan in studio-kleding, bleek in de wedstrijd tegen Excelsior al. De hoofdtrainer van Ajax had een paar dagen de tijd om aanpassingen te doen. Calvin Bassey en Jorge Sánchez bleken aankopen uit de koker van Schreuder te zijn – bij de eerste mogelijkheid om hen eruit te halen, deed Heitinga dat ook meteen. Vervangers Owen Wijndal (links) en Devyne Rensch (rechts) waren belangrijke veranderingen.

De invulling van de posities was echter ook anders dan voorheen. De Amsterdammers speelden in het eerste deel van de wedstrijd meer met drie aanvallende middenvelders dan één tien en twee buitenspelers. Daarmee zorgde Heitinga ervoor dat er tussen de centrumverdediger(s), middenvelder en vleugelverdediger twee sterke, technische en balvaste spelers had staan (Steven Bergwijn en Mohammed Kudus, red) en hoopte de trainer op die manier de passlijn naar spits Tadic open te zetten.

Dit zorgde er ook voor dat Ajax, ook door een gebrek aan focus en een puur defensieve pion op het middenveld, in de handen mocht knijpen met een 1-2 voorsprong tijdens de thee. In het defensieve duel is Álvarez nog steeds niet de speler die hij in de (dicht te lopen) ruimtes op het middenveld is, maar dat zijn maatje Jurriën Timber zijn aanvallende avonturen blijft zoeken, komt de stabiliteit in de defensie ook niet ten goede.

In plaats van – zoals bij Schreuder gebeurde – de oogkleppen op te houden, door te gaan met aanvallen dan wél tegen een tegentreffer aanlopen, koos Heitinga er eerst voor om zijn elftal een stuk minder offensief in te stellen en meer op kort combinatiespel in hoog tempo de defensie uit elkaar te spelen in plaats van spelers die elkaar ‘overlappen’ en niet naar achteren kijken wat ze achterlaten.

Nadat Heitinga in het oude, vertrouwde 4-4-3 met de punt naar achteren ging spelen en de ruimtes groter werden, kon Tadic gemakkelijker worden bereikt dan in daarvoor – en met vijf belangrijke passes zorgde Tadic op dat gebied ook voor de meeste dreiging. Dat het Ajax, in tegenstelling tot eerdere weken, nu wél lukte om het tempo hoog genoeg te houden om een hechte defensie uit elkaar te spelen, kwam door de tweede tactische aanpassing die Heitinga doorvoerde: Taylor in een vrije rol in plaats van hem vanuit de Ryan Gravenberch-rol te laten opereren.

Kenneth Taylor als verborgen Ajax-uitblinker

Taylor klopte aan het einde van vorig voetbaljaar al op de deur bij het eerste van Ajax. Na het vertrek van Gravenberch naar Bayern München werd de bij Ajax opgeleide middenvelder door Schreuder met succes voor de leeuwen gegooid. Dat Taylor dat moest doen vanuit de rol die Gravenberch vertolkte, maakt dat extra knap. Gravenberch kon terugvallen op zijn Pogba-achtige speelstijl, gooide zijn lichaam in de strijd en heeft ook nog de techniek om die bal bij te houden en af te spelen. Voor Taylor, in vergelijking met Gravenberch toch een botje, is dat in de basis al veel moeilijker.

Met een speler als Gravenberch naast zich kon Álvarez ook de middenvelder zijn met de meeste passes. De meest defensieve man heeft van nature ook in de opbouw een belangrijke taak. Dat er door de spelersprofielen een andere samenstelling op het middenveld staat, zorgt er ook voor dat de spelersinstructies anders moeten worden ingedeeld. Schreuder deed dat niet. Heitinga wel.

Taylor gaf 0 belangrijke passes, maar liet de bal wel 111 keer van zijn voet gaan en in 94% van die gevallen kwam de bal aan bij een teamgenoot. Dat het tempo in balbezit omhoog is gegaan en het risico op fouten daarmee ook is vergroot, onderstreept de mogelijkheden die een type Taylor als belangrijkste spelmaker op het middenveld – ter vergelijking: de rol van Joey Veerman tegen Go Ahead Eagles.

Dat Ajax met Steven Berghuis een speler heeft die veel risico in zijn passing legt en centraal op het middenveld meer rust zal moeten bewaren om niet te grosseren in balverlies, is een verbetering die vooral met gewenning, tijd en vertrouwen zal komen. Dat Tadic met heel veel woorden zei “ik wil dat Heitinga tot (minimaal) het einde van het seizoen blijft” laat er eigenlijk geen twijfel over bestaan dat Ajax door zal gaan met de 39-jarige oud-verdediger. Als je op topniveau kunt voetballen op één knie – en dus positioneel extra sterk moet zijn en spelsituaties goed moet kunnen inschatten –  en je legt voetbal uit alsof je brood bij de bakker haalt, dan krijg je zelfs Tadic rustig. Dat de Servische aanvoerder niet meer de baas hoeft te spelen in de kleedkamer om de trainer in het zadel te houden, is misschien wel de belangrijkste winst die Ajax tegen Excelsior boekte.