Penaltylegende krijgt bizarre EK-opvolger

Het was een blauwdruk voor een sprookje: Engeland dat op het eigen Wembley de EK-titel binnenhaalt. Een penaltyserie zorgde er uiteindelijk voor dat de Italianen alsnog aan het langste eind trokken. De Engelsen kunnen ondanks dat terugkijken op een succesvol toernooi, waar traditioneel Engels voetbal uiteindelijk de nek om werd gedraaid door de nieuwe Panenka-strafschop: het ballerina-aanloopje. 

Door Bram Steenbeek

Italië-verdediger Leonardo Bonucci liep naar de strafschopstip van het Wembley-stadion. De verdediger van Juventus legde de bal neer, stapte naar achteren en keek naar het doel van Engeland-goalie Jordan Pickfort. Bonucci zuchtte. De Italiaanse verdediger maakte bijna alles al mee op een voetbalveld, won elke prijs in Italië en staat symbool voor het no-nonsense in de kunst van het verdedigen. Maar als het om strafschoppen gaat, veranderde de ijzersterke verdediger plotseling in een man die niet op Wembley staat, maar in een ander Londens theater optrad. 

Italië – Engeland, EK 2020

Finales van eindtoernooien kijk je niet voor het mooie voetbal. Engeland-bondscoach Gareth Southgate leek daar het meeste ‘last’ van te hebben in aanloop naar de finale: voor de eindstrijd in Wembley besloot de oud-speler van onder andere Crystal Palace en Middlesbrough het overlevingsvoetbal van zijn actieve carrière terug te brengen naar het belangrijkste podium van het nationale Europese voetbal. Dat leverde Engeland in de loop naar de finale al een hoop kritiek op, al haalde Southgate vooral in de eerste helft van de finale zijn gelijk. 

Die finale zou een formaliteit worden voor de ‘thuisploeg’. Italië zou Engeland geen kans geven. De ploeg van Roberto Mancini speelde on-Italiaans voetbal, bijna aanvallend, en dat zou ook tegen Engeland een overwinning opleveren. Na de vroege voorsprong door Luke Shaw leek de blauwdruk naar een droomoverwinning op het eigen Wembley ook in de sterren geschreven. De opstelling van de Engelse defensie zette daar nog eens een dikke streep onder. De Engelsen namen een risico door met twee middenvelders te spelen, aangezien Italië met drie man op dat centrale middenveld stond. Dat leverde in de eerste helft grote gaten op tussen de laatste linies van Engeland (verdedigers en middenveld). 

Het defensieve middenveld van de Engelsen, bestaande uit Declan Rice (West Ham United) en Kalvin Phillips (Leeds United), had de ondankbare taak om zich telkens zo op te stellen dat er een goede balans was tussen aanval en verdediging. De defensieve lijn van de Engelsen kon niet al te hoog staan, aangezien de snelheid van de centrale verdedigers in het niet valt bij de rappe benen van de Italië aanvallers. Daardoor ontstond er op het middenveld veel ruimte voor de Italianen, die daar nauwelijks gebruik van konden maken omdat Engeland de ‘thuisploeg’ onder druk kon zetten door met vier (snelle) aanvallers én een aansluitend middenveld de Italianen tot een lange bal te dwingen. 

Meesterzet Mancini

Italië-bondscoach Mancini liet in de tweede helft echter zien waarom hij al een decennium op het allerhoogste trainersniveau werkt. De coach zorgde met twee wijzigingen ervoor dat het spelbeeld in de tweede helft honderdtachtiggraden draaide. De Italiaanse bondscoach voerde in de 55e minuut een dubbele wissel door. Bryan Cristante (AS Roma) moest voor extra fysieke kracht op het middenveld zorgen bij Italië als vervanger van Nicolo Barella. Domenico Bernardi kwam in de ploeg voor de tegenvallende Ciro Immobile, waardoor Lorenzo Insigne in de punt van de aanval kwam te spelen. 

Zoals Pep Guardiola al jarenlang bewijst bij Manchester City, zo bewees Roberto Mancini ook op Wembley: Engelse verdedigers kunnen niet omgaan met snelle, balbehendige aanvallers als directe tegenstander. Insigne zwierf tussen de drie centrale verdedigers van Engeland en zorgde er daarmee voor dat hij vaak tussen de linies aanspeelbaar was voor zijn teamgenoten, waardoor Italië niet afhankelijk was van de bal wegrossen (zoals in de eerste helft) en in plaats daarvan vaker aan opbouwen toe kwamen. Door het brengen van extra fysieke kracht op het middenveld, die Phillips en Rice tot dat moment in handen hadden, zorgde Mancini er daarnaast voor dat ook op het middenveld duels gewonnen konden worden, waardoor Italië ook gemakkelijker de tweede bal kon veroveren dan in vergelijking met de eerste helft. 

Daarmee speelde Mancini ook (onbewust) in op de tactische beperktheid van een trainer als Southgate. De Engelse bondscoach probeerde tegen het einde van de wedstrijd en in de verlening met spelers als Jack Grealish, Bukoyo Saka en (veel) later Marcus Rashford en Jadon Sancho er nog voor te zorgen dat Engeland in de laatste fase van de wedstrijd meer aanvallende energie kreeg. Dat gebeurde ook zeker: geen van de invallers kon er echter voor zorgen dat de ervaren Bonucci en Geiorgio Chiellini in verlegenheid gebracht konden worden. 

De nieuwe Panenka

Toch zagen we in de penaltyreeks een heel andere Bonucci. De Italiaanse verdediger zijn acties zijn over het algemeen een vrijbrief voor spijkerhard maar fair spel. Een speler waarvoor je, ondanks zijn positie als centrale verdediger, voor gaat zitten als de bal in de buurt komt. Op het moment dat de 34-jarige verdediger van Juventus achter de bal ging staan voor zijn strafschop, verwacht je dat hij de bal net zo hard in het doel jankt als dat Bonucci de bal over de zijlijn rost tijdens het uitverdedigen. 

In plaats daarvan deed de verdediger nog net geen pirouette terwijl hij zich als een balletdanser richting de bal bewoog. Daar hadden Marcus Rashford en Jadon Sancho al moeten weten: we zijn op een voetbalveld. Niet planken van een theater. De aanvallers van Manchester United werden speciaal voor de strafschoppenserie in het veld gebracht door Southgate, maar waanden zich net als Bonucci op een heel ander podium.
Pickfort kon nét niet bij de inzet van de Italiaanse verdediger. Rashfort stuurde met zijn pasjes de doelman de verkeerde kant op, maar leek niet helemaal lekker uit te komen met zijn danspassen om de bal ook strak in de hoek te schieten. In plaats daarvan draaide deze op de paal. Sancho probeerde Donnarumma ook op het verkeerde been te zetten, maar schoot de bal dermate belabberd in dat de doelman niet eens een hoek uit hoefde te zoeken om de bal tegen te houden. 

Daarmee heeft de legendarische Antonín Panenka zijn opvolger. De Tsjechslowaakse speler besliste de finale van het WK 1976 door de strafschop met het inmiddels karakteristieke stiftje door het midden van de goal te schieten. De EK-finale van 2020 zal daarom niet de boeken ingaan als wéér een finaledrama voor Engeland of de slimme wissels van Mancini. Het was de finale waar de ballerina-aanloop zijn stempel drukte op het voetbal. Laten we hopen dat ‘ie niet zo populair wordt als de Panenka-strafschop.