Gravenberch-gat blijft leeg bij Ajax

Ajax heeft de komende seizoenshelft een flinke klus voor de boeg. De Amsterdammers staan niet alleen op de ranglijst op een plek beneden de verwachting. Op het veld is de progressie ook ver te zoeken. De rotte appels moeten vertrekken. Of dat voor vloeiend spel gaat zorgen, is maar zeer de vraag. Kenneth Taylor is daar de aangewezen man voor, maar kan dat nog niet brengen in deze situatie bij Ajax. Ligt dat aan de speler of de omgeving?

Kenneth Taylor liet zich aan het einde van vorig seizoen voor het eerst zien bij het eerste elftal. De jonge middenvelder speelde al jaren in de jeugd van de Amsterdammers. Ryan Gravenberch was hem voor in de strijd om een plek bij de eerste selectie. Bayern München kocht de Nederlandse middenvelder weg. Vergeten heeft Taylor Gravenberch nog niet. Hoewel de twee spelers een totaal ander -profiel hebben en eigenlijk niet met elkaar te vergelijken zijn, zorgt die verandering in personeel voor een belangrijke verschuiving op het Ajax-middenveld.

Ajax en het centrale middenveld

Het centrale middenveld stond de laatste jaren zo vast als een huis. Ryan Gravenberch was de voetballende pion van het duo met Edson Álvarez. De Nederlandse middenvelder heeft met zijn sterke lichaam, uitstekende techniek en individuele actie een bepaalde flow in zijn spel die voor veel tegenstanders ongrijpbaar bleek. In de Eredivisie, de Champions League en andere toernooien behoorde Gravenberch na zijn eerste meters in Europese competities steevast bij de dragende krachten.

Vergelijk je de speelstijl van Gravenberch met die van vervanger Taylor, dan komen er nogal wat verschillen naar boven. In de basis hebben ze één overeenkomst: het zijn centrale middenvelders. Daar houdt de vergelijking eigenlijk al op. Waar Gravenberch vaak in één tempo beweegt, eerder breeduit dan diepgaand loopt en in de persoonijke duels/acties teert op zijn sterke lichaam en techniek, tapt Taylor uit een ander vaatje.

Taylor is fysiek minder sterk gebouwd dan zijn voormalige ploeggenoot bij Ajax. Daardoor levert Ajax een stukje duelkracht en ‘tweede-ballen-winnen’ in, maar heeft Taylor in offensief opzicht meer te brengen dan Gravenberch. Dat komt alleen al door zijn bewegelijkheid: Taylor trekt vaak de diepte in, zorgt daarmee ook voor extra ruimte voor zijn  medespelers en is in de combinatie daardoor vaak in de diepte aanspeelbaar. Daar ligt ook het belangrijkste mankement van het Ajax van de eerste seizoenshelft: niet alleen kiest Taylor zijn momenten niet uit, als Taylor die bal al eens krijgt in de gevaarlijke zones van het veld, zijn de afspeelmogelijkheden beperkt of staan deze in de (dubbele) dekking.

De passes van Kenneth Taylor

De rolverdeling is in theorie duidelijk op het Ajax-middenveld: Taylor moet de Gravenberch-erfenis oplossen en voor de creatieve oplossingen vanuit het centrum zorgen terwijl Edson Álvarez de taak heeft om de deur op slot te houden. Op papier speelt Ajax dus met twee centrale middenvelders, maar in de praktijk komt dat – door de diepgaande loopacties van Taylor – vaak voor dat Álvarez als de enige nummer zes overblijft.

Dat is in het spelbeeld van de Amsterdammers meer dan logisch – de beste verdediger op het middenveld blijft achter. Dat dit ook het moment is dat een Ajax-(tegen)aanval de mist in gaat omdat de pass niet zuiver is, het tempo uit de aanval wordt gehaald door een lage handelingssnelheid of de actie van de buitenspeler mislukt, heeft de ploeg vaak zoveel man voor de bal dat de weg naar het Ajax-doel vrijwel open ligt.

In die zin heeft een type Álvarez nog altijd een belangrijke meerwaarde voor de Amsterdammers. De Mexicaans international wordt steeds meer een slachtoffer van zijn eigen succes. Naast de defensieve taken is de Mexicaan vooral dit seizoen ook eerste aanspeelpunt in de opbouw. Dat gaat de Mexicaan minder goed af dan het defensieve aspect – hoe veel Álvarez ook gegroeid is in dat onderdeel van het spel.

Als Álvarez de bal, zowel in de opbouw als bij een interceptie, in ontvangst neemt, staat Taylor meestal op één lijn of maakt hij een diepe loopactie. Dat Taylor hier (nog) geen keuzes in maakt, eigenlijk altijd voor de diepgaande loopactie kiest en daar dan tussen een wildgroei van tegenstanders terecht komt, zorgt er voor dat de middenvelder veel in het Ajax-spel betrokken is (gemiddeld zeventig passes per negentig minuten in de Eredivisie), maar er qua creativiteit  (1,2 belanrijke passes per negentig minuten, 1,7% alle passes) komt daar nog weinig uit. De meest voor de hand liggende reden (pass-kwaliteit en -skills van Taylor) zijn daar echter niet de belangrijkste oorzaak van.

Waar ligt de creatieve focus bij Ajax?

De zwakke reeks voor het WK gaf stof tot nadenken. Niet alleen over de selectieopbouw, maar vooral over het tactische plan. Ajax zat aan het begin van het seizoen in een vergelijkbare situatie als Feyenoord:  er vertrokken veel basisspelers, er moesten nieuwe krachten ingepast worden en dat kost altijd meer tijd dan er is. Dat bij Ajax de progressie veel minder te zien was gedurende de eerste seizoenshelft, terwijl de portemonnee flink getrokken werd, legt de vinger eigenlijk al op de zere plek.

Ajax verving niet alleen het halve basiselftal, maar heeft met Schreuder (nog steeds) een nieuwe trainer voor de groep staan. Dat de voormalig assistent van Erik ten Hag voortborduurt op het werk van zijn voorganger, lijkt ook de belangrijkste reden dat de clubleiding koos voor Schreuder. Net als bij het Nederlands elftal op het WK zorgt dat er voor dat de creatieve focus van de ploeg niet op het veld, maar bij de trainer ligt.

Schreuder kwam in de eerste seizoenshelft niet verder dan een soort “alle ballen op Kudus”-variant. Dat mocht even werken, maar in Europa gaven ploegen zoals Napoli en Liverpool Eredivisie-trainers genoeg inspiratie om dat spel te ontregelen: inzakken op eigen helft, zonedekking aanhouden en ervoor zorgen dat de belangrijkste afspeelmogelijkheden voor Kudus afgeschermd zijn of in de dekking van de achterste linie staat.

Dan kan Kudus van Amsterdam tot aan Manchester dribbelen; doelpunten levert het niet op. Ten minste, niet genoeg om het spel van Ajax te kunnen dragen. Ajax is vaak de bovenliggende partij, heeft nog altijd het meeste voetballende vermogen in de selectie, alleen zo lang de belangrijkste passer ook degene is met het minste talent voor opbouwen, tempo verhogen en andere creatieve zaken (Álvarez, red.) staat de voorhoede al vaak ‘vast’ in de dekking én komt de bal ook nog eens in een traag tempo in die zone terecht – en is het wachten op het volgende balverlies en een tegenaanval.

Dusan Tadic en Steven Berghuis

Op dit moment zijn er twee spelers die vanuit het centrum nog steeds voor de nodige creativiteit kunnen zorgen. Dusan Tadic is, ondanks zijn mindere seizoen, nog steeds op het gebied van passes de belangrijkste man bij de Amsterdammers. De vleugelaanvaller is goed voor ruim vier belangrijke passes per negentig minuten, maar stelde in de eerste seizoenshelft meerdere malen aan de kaart dat hij op andere positie(s) moest spelen en daar nog aan moest wennen.

Dat de Servische aanvoerder van Ajax met zijn fysiek en speelstijl veel meer in de buurt komt van Gravenberch dan Taylor, zou een oplossing kunnen zijn voor een probleem dat eigenlijk vanaf de zomer al speelt: op welke positie kun je Tadic wél kwijt als Bergwijn linksbuiten staat? Op tien werd Tadic gewogen en voorlopig te licht bevonden, als rechtsbuiten lijkt Berghuis beter op zijn plek en als er voor die positie nog een aanwinst komt, blijft er voor Tadic niet veel meer over dan centraal op het middenveld, de spits of de bank.

Dat terwijl Tadic dé creatieve bron was van de afgelopen seizoenen. Vooral omdat het middenveld en de rest van het elftal erop waren ingesteld dat de bal op een gegeven moment van die linker van Tadic op het hoofd van Sébastien Haller terecht kwam, of in de loop van een andere teamgenoot. Dat Ajax met Bergwijn een speler haalde die ná Tadic die show kan stelen, is meer dan duidelijk. Zonder een speler die vanuit het middenveld Bergwijn en de andere aanvallers in de juiste positie kán aanspelen, zal Ajax moeten hopen dat Kudus de komende maanden nog goede dagen heeft. Of Ajax zal, net als vorig seizoen met Brain Brobbey, een poging kunnen wagen om bankzitter Gravenberch tijdelijk terug naar Amsterdam te halen.