How to pel an Union Berlin

John Heitinga is nog nauwelijks op een misstap te betrappen. De interim-trainer van Ajax kreeg de kans van de clubleiding en lijkt deze met twee handen aan te pakken. De voormalig verdediger kan Ajax aankomende donderdag naar de volgende ronde in de Europa League leiden, maar daar zal de trainer van de Amsterdammers de wedstrijden onder zijn leiding er nog wel eens bij moeten pakken en vergelijkingen gaan trekken. Wellicht lukt het dan wel om de Union Berlin-verdediging te slechten zonder dat de tranen over de wangen rollen.

John Heitinga zal deze week op zijn kantoor zitten, de wedstrijd van Ajax – Union nog een keer bekijken en de wedstrijd tegen Sparta Rotterdam en de gewonnen Eredivisie-wedstrijden van daarvoor nog een keer over zijn netvlies laten gaan. Het was een beetje de omgekeerde wereld voor de Amsterdammers: normaliter speelt het in Europese thuiswedstrijden zo sprankelend als tegen Sparta en komt het in de Eredivisie niet verder dan het trage spel dat de Amsterdammers tegen het stugge Union Berlin op de mat legde.

Ajax en het geheime combinatie-voetbal-ingrediënt

Dat een hoogvlieger in de Bundesliga (Union staat derde, red.) niet hetzelfde is als een hoogvlieger in de Eredivisie, waar Sparta zesde staat, is een open deur. Zonder over die drempel te stappen, vervalt Ajax echter wel in dezelfde fouten als in de eerste wedstrijd tegen de Duitsers. Tegen Union was dat er één die Schreuder in zijn enige halve seizoen bij Ajax maakte. Beide coaches kozen ervoor om het middenveld samen te stellen uit Kenneth Taylor en Edson Álvarez. En het belangrijkste: ze kozen er beiden voor om Davy Klaassen niet op te stellen.

Op dat moment komt er een tweedelig probleem op het Ajax-middenveld. Zonder Davy Klaassen, en dus met Steven Berghuis, Mohammed Kudus of Dusan Tadic als aanvallende middenvelder, ontbreekt de belangrijkste schakel op het Ajax-middenveld: de man die de ruimte voor anderen maakt. Er is bij Ajax één speler die deze mentaliteit heeft en goed genoeg kan voetballen om dit ook constant uit te voeren. Dat lijkt ook de reden dat Klaassen niet alleen bij Heitinga, maar lang ook bij bondscoach Louis van Gaal een basisplek had op het moment dat de Ajax-trainer(s) anders koos.

Ontbreekt dat puzzelstukje én staat Álvarez op het middenveld, sta je – helemaal tegen een gedisciplineerde ploeg zoals Union –  constant in de dekking en kan je wel een vooractie maken; zo lang de aanvallende middenvelder óók in de bal beweegt en zich constant aanbiedt, dwing je de tegenstander niet tot keuzes, en kun je de fouten die nodig zijn om die eerste, diepe pass te kunnen geven (bijvoorbeeld: verkeerd instappen, niet goed mannetje over geven, ruimtes tussen de linies te groot maken) minder vaak afdwingen.

Nu zijn er, ook tegen Union, genoeg spelsituaties in negentig minuten die ervoor zorgen dat Ajax wel in de gelegenheid kwam om vanuit het middenveld een combinatie-aanval op te zetten. Speel je zonder Klaassen op tien én komt die bal in de helft van de gevallen bij Álvarez terecht, staat de Mexicaans international over het algemeen meteen vast, kiest hij voor de zekerheid of duurt het te lang voordat hij de voorwaartse optie gevonden heeft – en is de ruimte die er door het omschakelmoment gecreëerd wordt, al dichtgelopen is door de tegenstander.

Zekerheid vs creativiteit

Dat Heitinga tegen Sparta wel met een middenveld zonder echte defensieve pion durfde te spelen, is op het eerste oog een hele logische redenering. In de thuiswedstrijd tegen Sparta speelde het centrale duo (Álvarez en Jurriën Timber) voor het grootste deel van de wedstrijd als verkapte verdedigende middenvelders – zo hoog kon Ajax immers staan en het zorgde er ook voor dat Sparta constant onder druk bleef staan.

Union heeft met spelers zoals Sheraldo Becker pijlsnelle aanvallers die kunnen profiteren van ruimte achter de defensie – en dat kan ook de reden zijn dat de snellere en in duel sterkere Calvin Bassey als centrale verdediger naast Timber stond. Dat was echter óók de reden dat het aanvalsspel van de Amsterdammers niet van de grond kwam, de passlijnen naar Tadic niet open kwamen te staan en Ajax verdronk in het eigen ‘op zekerheid-voetbal’.

Dat dit in de thuiswedstrijd was, maakt het extra zuur voor Ajax. In een wedstrijd waar Álvarez 7,9% van de passes geeft, Kudus zwerft om zelf een actie te maken in plaats van (zoals Klaassen) onderdeel te zijn van een korte combinatie en zich daarom, net als andere Ajacieden, vastliep in de hechte defensie van Union Berlin, kwam de algemene teamprestatie ook niet ten goede. Heitinga maakte daarmee eenzelfde inschattingsfout als zijn voorganger. Debuteerde Heitinga op Europees niveau tegen AC Milan (zoals Frank de Boer, red.) dan had zo’n op-zekerheid-speelstijl meer impact gehad.

Het lukte Ajax onder Ten Hag echter wel om met Álvarez op het middenveld ook in Europese wedstrijden extreem hoog op het veld te staan én dominant voetbal te spelen. Dat is ook in de huidige selectiesamenstelling een optie voor Heitinga, maar dat heeft wel gevolgen voor de invulling van de andere posities. Niet alleen die van de aanvallende middenvelder, maar vooral van de spits en de linksbuiten.

Het slachtoffer in de Ajax-voorhoede

Ajax heeft in de basis twee mogelijkheden om tegen Union Berlin te spelen: in een meer aanvallendere stijl dan de eerste wedstrijd – en dan niet de variant die Heitinga in de tweede helft koos – of een tactiek waar het middenveld is afgesteld op creativiteit en de verdediging zo hoog op het veld staat dat de tegenstander eigenlijk geen tijd krijgt om te profiteren van die ruimte achter de defensie. Sinds de entree van Heitinga lijkt de ‘vijf-seconden-regel’ (binnen vijf seconden na balverlies moet de bal weer in bezit zijn) teruggekeerd en deze pressie gaat gemakkelijker als het speelveld klein is.

Die laatste blauwdruk lag ook onder het Europese succes dat Ajax in de laatste seizoenen onder Ten Hag boekte – dat terwijl het in een eerdere fase juist succesvol was met de manier waarop Ajax tegen Union probeerde te spelen. Het grootste verschil: dat was tegen teams zoals Real Madrid in plaats van een Bundesliga-hoogvlieger dat het sowieso niet van dominant en aanvallend voetbal moet hebben. Bekijk je de aanvallende situatie Ajax tegen Union het vanuit het dominante perspectief, ontbreken er twee belangrijke ingrediënten bij Ajax.

Ten eerste heb je drie spelers in de voorhoede staan die in de bal komen, naar binnen trekken en in beide gevallen de drukte inlopen. Dat heeft één gevolg: minimaal één paar extra benen in een overvolle as van het veld. Als Tadic de artistiek leider van de Amsterdammers niet kan zijn, dan bleek ook dit seizoen al dat de Servische aanvaller vanaf de linkerflank zijn assists ‘gewoon’ blijft geven. Helemaal op het moment dat het systeem van de tegenstander van nature meer ruimte tussen de (wing)backs en de centrale verdediging laat.

De vraag ‘wie wordt er dan geslachtofferd op de flanken’ is gezien de combinatie tussen en de vorm van Kudus en Berghuis wel duidelijk (Bergwijn, red.). Dat neemt echter ook een nieuwe voorwaarde voor de spits met zich mee: deze zal vooral in de diepte aanspeelbaar moeten zijn, de bal vasthouden en het team de tijd geven om aan te sluiten. Maar nog belangrijker: de spits moet vooral kunnen koppen. Niet alleen om te scoren, vooral om als bliksemafleider voor andere spelers in de zestien te dienen.

Een nieuwe negen?

Dat is zowel met Tadic, Kudus als Brobbey een van de problemen die Ajax in de voorhoede heeft. Alles moet op dit moment over de grond en als de tegenstander de Amsterdammers de ruimte niet biedt om door het centrum te combineren en het lukt hen ook om de combinatie-mogelijkheden naar de achterlijn (voor de backs, red.) af te schermen, is Ajax ook in Berlijn met handen en voeten gebonden het in de aanval wil en zal het moeten hopen op een omschakelmoment vanuit een Union-aanval of via een standaardsituatie het broodnodige doelpunt zien te maken.

Dat Union Berlin er een sport van maakt om tegenstanders  de verdediging laag tot laag af te pellen en vervolgens in tranen uit te barsten wegens puntverlies – of in het geval van Ajax: een teleurstellend gelijkspel in de thuiswedstrijd, een dramatisch spelbeeld en een beslissende wedstrijd in Berlijn voor de boeg. Dat betekent ook dat de ruimtes die er liggen, op de flanken aanwezig zijn. Dat het bijna niet te doen is om Union Berlin over de grond pijn te doen, neemt niet weg dat Ajax nog een Toren van Pisa achter de hand heeft.

Lorenzo Lucca bleek in zijn eerste halfjaar bij Ajax nog teveel op dat scheve bouwwerk te lijken als je de Ajax-voorwaarden naast zijn prestaties legt. Aan de andere kant heb je bij voorzetten-voetbal vooral een goede koptechniek nodig en moet je weten je waar je als spits in de zestien moet positioneren om die techniek het beste tot uiting te laten komen.

Dat Heitinga Brobbey dan in zijn kracht kan gebruiken en hem later in de wedstrijd, wanneer de ruimtes groter zijn, in kan brengen en er met Tadic dan een linksbuiten op het veld staat die buitenom kan gaan en voorzetten geeft in plaats van kansen mist en zoals Bergwijn naar zijn vorm probeert te dribbelen, kan Ajax na een appeltje schillen met een Eredivisie-topper ook die ui uit Berlin pellen. Daarvoor zal Heitinga wel een keuze moeten maken tussen zijn twee opties. Dat de middenweg niet werkt, bewees de wedstrijd in de ArenA én de voorgaande maanden onder Schreuder al.