De Boer heeft nieuwe EK-tactiek voor Nederlands elftal

Frank de Boer staat met het Nederlands elftal voor het eerste duel op het Europees kampioenschap. Zondag is Oekraïne de eerste tegenstander in Amsterdam. Hoewel Oranje voor het eerst sinds jaren op een eindtoernooi acteert, lijken de keuzes van bondscoach De Boer de Oranje-koorts nog niet naar een hoogtepunt te begeleiden. En dat terwijl dat de voormalig coach van onder andere Ajax, Crystal Palace en Atalanta United ‘gewoon’ zijn woord houdt over zijn aanvallende intenties. 

Frank de Boer heeft sinds zijn aanstelling als bondscoach voor het Nederlands elftal het nog niet voor elkaar gekregen om zijn voorganger te doen vergeten. De voormalig trainer van onder meer Ajax en Internazionale nam het stokje bij Oranje vorige zomer over van Ronald Koeman, die Zeist inruilde voor een droomcontract bij FC Barcelona. De aanstelling van De Boer leek voor veel Oranje-fans en -kenners een onaangename verrassing. De trainer zat na zijn ontslag bij Atalanta United zonder werkgever en stond al snel op nummer één bij de KNVB, dat daad bij woord voegde en De Boer aanstelde als de belangrijkste van de zeventien miljoen bondscoaches in Nederland. De 51-jarige trainer kende de kritiek op zijn aanstelling, maar vertelde dat hij nog altijd wilde domineren met Oranje. 

Frank de Boer

Wie Frank de Boer zegt, zegt vier landskampioenschappen met Ajax. De voormalig centrale verdediger kreeg in 2010 de kans om zich te bewijzen als trainer van een eerste elftal. De Boer liet Ajax op ‘zijn’ manier voetballen, en dat bleek te werken. De Boer liet Ajax op een verzorgde manier vanuit achteruit opbouwen en dat bleek in de eerste vier seizoenen van De Boer aan het roer dé manier om Ajax naar nieuwe landskampioenschappen te leiden. De tijd ná die triomftochten zegt eigenlijk meer over De Boer als trainer dan die vier Eredivisie-schalen bij elkaar. 

Het grote De Boer-imperium brokkelde sinds het landskampioenschap in 2013/2014 steeds verder af. Tegenstanders in Nederland wisten inmiddels hoe ze moesten omgaan met de manier van spelen die Ajax op de mat legde, waardoor de Amsterdammers het ineens een stuk lastiger kregen dan in de vaderlandse competitie. In 2015 én 2016 moesten de Amsterdammers het landskampioenschap aan PSV laten, maar dat was niet het belangrijkste verlies dat er in die jaren geleden werd. 

Praktisch liet De Boer destijds al zien dat hij een one trick pony is. Als trainer van Ajax liet hij zijn team zes seizoenen lang volgens dezelfde principes voetballen. Het ‘breivoetbal’ onder De Boer, een term die ook bij Oranje al een aantal keer viel, maakte van de onvoorspelbare combinatiemachine naar een team dat zo vastgeroest zat in gewoontes dat de sprankeling langzaam maar zeker uit het elftal verdween. 

Nederlands elftal

Het was dan ook een bijzonder moment toen De Boer verklaarde dat hij ‘zijn’ geliefde 4-3-3-systeem bij het Nederlands elftal verruilde voor een 5-3-2-variant. Daar leek het in eerste instantie helemaal niet op: na de aanstelling van De Boer als bondscoach van het Nederlands elftal werd aangekondigd dat er voortgeborduurd zou worden op de ‘lijn Koeman’. De Boer nam in eerste instantie het gekozen systeem van de Zaandammer ook over (4-2-3-1/’4-3-3 met punt naar voren’, red.), maar legde al snel zijn eigen accenten in het spel van Oranje. Er werd echter al snel afscheid genomen van ‘de lijn Koeman’ en liet De Boer het Nederlands elftal steeds meer volgens zijn eigen principes voetballen. 

Na een valse start met een nederlaag tegen Mexico (0-1) en een gelijkspel tegen Bosnië (0-0) nam De Boer voor het Nations League-duel met Italië een dappere beslissing. De coach verruilde zijn geliefde 4-3-3-systeem in voor een variant met drie centrumverdedigers, twee wingbacks, drie centrale middenvelders en twee spitsen. Dat er na de twee teleurstellende eerste interlands van De Boer nul verwachtingen waren over een resultaat tegen Italië, maakte het punt én het spelbeeld tegen de Italianen zo mooi als een fata morgana. 

Want Van Gaal was er in aanloop naar het WK 2014 goudeerlijk over: Oranje-fans hoefde niet te rekenen op mooi voetbal. Het resultaat was heilig. Oranje hoefde niet langer te domineren en het grootste gedeelte van de wedstrijd op de helft van de tegenstander te vertoeven. De Boer kiest dan wel voor hetzelfde systeem als Van Gaal, maar heeft daar naar eigen zeggen andere beweegredenen voor. De Boer wil nog steeds domineren, óók in een 5-3-2-formatie. De afgelopen twee duels werd die doelstelling enigszins bereikt op het moment dat Steven Berghuis in de ploeg werd gebracht. Maar vóórdat de Feyenoord-aanvoerder in de ploeg kwam het Oranje veranderde naar een ander (en nieuw) systeem, spelen de beperkingen van een one trick pony vooral tegenstanders in de hand. 

Nieuwe tactiek: géén 4-3-3, géén 5-3-2

Simpel gezegd probeert De Boer met zijn 5-3-2-variant het beste van twee werelden bij elkaar te brengen. De bondscoach beseft, afgaande op de keuze voor een systeem met drie centrumverdedigers, dat de aanvallers van Oranje alleen risico kúnnen nemen op het moment dat het centrum van de verdediging zo dicht gebouwd dat er geen counter doorkomt. In veel gevallen laat Marten de Roon zich ook nog terugzakken op het moment dat Oranje in de aanval is en één van de vleugelverdedigers mee opkomt. 

Daar tegenover staat hetzelfde spelbeeld dat we kennen van De Boer. De bondscoach lijkt nog steeds te willen dat er kort combinatievoetbal gespeeld wordt, terwijl dit systeem om een (veel) directere aanpak vraagt. Door dit systeem ben je met kort combinatievoetbal gedwongen tot combinaties door het centrum, de zone van het veld waar je de meeste tegenstanders mag verwachten. Op het moment dat je zoals FC Barcelona een jaar lang met elkaar kan trainen, komt daar na maanden van intensief trainen een resultaat uit. De Boer heeft een paar weken te tijd om zijn manschappen klaar te stomen voor die klus. 

Steven Berghuis en Donyell Malen

Dat betekent echter niet dat Oranje bij voorbaat al kansloos is. De Boer liet in de afgelopen oefenwedstrijden tegen Schotland (2-2) en Georgië (3-0 winst) een nieuwe variant zien. Op het moment dat Steven Berghuis in de ploeg kwam, switchte Oranje over naar een systeem met Berghuis op rechts, Donyell Malen, die ook in het centrum uit de voeten zou kunnen, op de linkerflank en Memphis in de spits. De verdediging veranderde echter niet, waardoor Oranje met een tweemansmiddenveld speelde, een duo dat in de opbouw versterkt werd door de inzakkende Memphis. Malen en Berghuis konden op hun beurt dan in het gat achter Memphis duiken, waardoor het leek alsof Oranje nog steeds in de normale bezetting speelde. 

In die opstelling legt De Boer de risicofactor op het centrale middenveld – tegenstanders spelen overwegend met drie middenvelders, waardoor er bijna altijd een man-minder-situatie ontstaat. Dat wordt deels teniet gedaan door de extra centrale verdediger, maar het staat buiten kijf dat je met dit systeem veel meer risico loopt op een counter tegen. Aan de andere kant biedt dit systeem De Boer wel de mogelijkheid om iets te forceren, helemaal wanneer Wout Weghorst in de slotfase als diepe nummer negen in het veld staat op het moment dat Oranje mét buitenspeler speelt. Op die manier is ook het geliefde korte combinatievoetbal van De Boer gemakkelijker dan met drie centrale middenvelders en twee centrumspitsen. Het risico op een counter tegen neemt echter wel toe. En hoe gek het ook klinkt: op het moment dat Oranje voetbalt zoals de afgelopen twee oefenduels, dan is het goed mogelijk dat we deze strategie in veel wedstrijden gaan terugzien. Na zeventig minuten breien zou De Boer zal immers óóit een keer risico moeten nemen, toch?